Martin Heidegger

(Messkirch, Alemaña, 1889 - Todtnauhaberg, actual Alemaña, 1976) Filósofo alemán. Discípulo de Edmund Husserl, o seu indiscutible preminencia dentro da filosofía continental viuse marcada sempre pola polémica, sobre todo a da súa adhesión ao réxime nacionalsocialista, manifestada no discurso que pronunciou na toma de posesión da cátedra na Universidade de Friburgo (1933).

A renuncia á cátedra, moi pouco despois de ocupala, non evitou que en 1945 fose destituído como docente en Friburgo, tras a ocupación de Alemaña polos aliados. Só no ano 1952 reincorporouse, aínda que a súa actividade académica foi xa moito menos constante. Aínda que recibiu dalgúns dos seus discípulos, como Herbert Marcuse, a suxestión insistente de que se retractase publicamente do seu discurso de 1933, o filósofo desestimou o consello e nunca quixo dar explicacións.

Aínda que para algúns é imposible abordar a súa obra sen reservas, a maioría de filósofos e estudiosos actuais prefiren tomar o traballo de Heidegger no seu sentido estritamente filosófico, que non resulta menos controvertido. Desde a filosofía analítica, a súa obra foi criticada con dureza, sobre todo por Rudolf Carnap. Pero o pensamento heideggeriano tamén suscitou adhesións entusiastas: así, a filosofía francesa das décadas de 1960 e 1970 (Jacques Derrida, Emmanuel Levinas, Paul Ricoeur) admirou a capacidade de precisión da súa linguaxe, así como a súa achega ao discurso humanístico.

A obra de Heidegger adoita entenderse como separada en dous períodos distintos. O primeiro vén marcado por Ser e tempo, obra que, a pesar de quedar incompleta, expón boa parte das ideas centrais de todo o seu pensamento. Nela, o autor parte do orzamento de que a tarefa da filosofía consiste en determinar plena e completamente o sentido do ser, non dos entes, entendendo por «ser» (aínda que a definición deste concepto ocupa toda a obra do autor, e é en certo sentido imposible), en xeral, aquilo que instala e mantén aos entes concretos na existencia.

Na comprensión heideggeriana, o home é o ente privilexiado ao que interrogar polo ser, pois só a el «vaille» o seu propio ser, é dicir, mantén unha específica relación de recoñecemento con el. A forma específica de ser que corresponde ao home é o «Ser-aí» (Dasein), en canto áchase en cada caso abocado ao mundo, o cal define ao «ser-aí» como «Ser-en-o-mundo». A distinción da filosofía moderna, desde Descartes, entre un suxeito encerrado en si mesmo que se enfronta a un mundo totalmente alleo é inconsistente para Heidegger: o ser do home defínese pola súa relación co mundo, que é ademais práctica («ser a-a-man») antes que teórica («ser ante-os-ollos»).

Estas categorías sérvenlle para comprender por onde pasa a diferenza entre unha vida auténtica, que recoñeza o carácter de «caída» que ten a existencia, é dicir, a imposibilidade de dominar o seu fundamento (o ser), e unha vida inauténtica ou enajenada, que esqueza o ser en nome dos entes concretos. A dimensión temporal do ser, en canto proxecto do «ser-aí» e enfrontamento á morte (o ser-aí é tamén «ser-para-a-morte»), sería o outro gran esquecemento da filosofía clásica. O esforzo de Heidegger por pensar o ser como relación dos entes no tempo está na base do posterior movemento hermenéutico.

Na segunda etapa do seu pensamento, o filósofo estuda a historia da metafísica como proceso de esquecemento do ser, desde Platón, e como caída inevitable no nihilismo (cando se pensa o ente tan só, este termina por aparecer baleiro). Nas súas últimas obras, realiza un achegamento á arte como lugar privilexiado onde se fai presente o ser. Para Heidegger, faise tamén necesario rehabilitar os saberes teórico-humanísticos, a fin de mostrar que o que constitúe a todo home en canto tal non é a súa capacidade material de alterar a contorna, senón a posibilidade que ten de facer o mundo habitable: o home debe comprender que non é «o señor do ente senón o pastor do ser» e que «a linguaxe é a casa do ser». Antes que a técnica, a linguaxe, e en xeral a conciencia (a capacidade de interrogarse do Dasein), son os dous elementos que constitúen ao home en canto existente ou, o que é o mesmo, en canto home.